W obecnym stanie prawnym strona lub uczestnik postępowania cywilnego może domagać się ustanowienia na swoją rzecz adwokata niezależnie od tego, czy ubiega się o zwolnienie od kosztów sądowych. Wymogiem koniecznym jest jednak złożenie oświadczenia, z którego wynika, że osoba ta nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Wniosek o ustanowienie adwokata "z urzędu" strona zgłasza wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno, na piśmie lub ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Osoba fizyczna, która nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu, może złożyć wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania, który niezwłocznie przesyła ten wniosek sądowi właściwemu. Do wniosku należy dołączyć oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Oświadczenie sporządza się według wzoru.

Co istotne, strona we wniosku może wskazać imiennie konkretnego adwokata, zaś właściwa okręgowa rada adwokacka, w miarę możliwości i w porozumieniu ze wskazanym adwokatem, wyznaczyć powinna adwokata wskazanego przez stronę.